Η ταυτότητα των λιμνών

	Ονόματα:		Βεγορίτιδα, Βεγαρίτης, Οστρόβου, Άρνισσα
	Ηλικία :
Γεωγραφικό Πλάτος:				40^ο 47΄Ν		Γεωγραφικό Μήκος:	21^ο 48΄Ε
Έκταση:				54 Km²		Υψόμετρο:	540 μέτρα
Λεκάνη απορροής:				1800 Km²		Υψηλότερο σημείο:	2027 μέτρα
Μέγιστο Βάθος:				65-70 μέτρα		Μέσο Βάθος:	μέτρα
Ανάπτυγμα ακτών:				46 Km
Μεγαλύτερο Μήκος:				16 Km		Μεγαλύτερο Πλάτος:	6 Km
Όγκος Νερού:				m³		Ανανέωση νερών:	μήνες
		Απόσταση από Θεσσαλονίκη			117 χιλιόμετρα
	Ονόματα:		Πετρών, Λίμνη του Αμυνταίου ή Λίμνη του Σόροβιτς
	Ηλικία :
Γεωγραφικό Πλάτος:				40ο 47΄Ν		Γεωγραφικό Μήκος:	21ο 42΄Ε
Έκταση:				12,29 Km²		Υψόμετρο:	572 μέτρα
Λεκάνη απορροής:				Km²		Υψηλότερο σημείο:	1192 μέτρα
Μέγιστο Βάθος:				4 μέτρα		Μέσο Βάθος:	μέτρα
Ανάπτυγμα ακτών:				16 Km
Μεγαλύτερο Μήκος:				5 Km		Μεγαλύτερο Πλάτος:	3,8 Km
Όγκος Νερού:				m3		Ανανέωση νερών:	μήνες
		Απόσταση από Θεσσαλονίκη			144 Km

Νομαρχία:	Πέλλας	Τηλ&Fax:	23810 37306 & 25875
e-mail:	info@pella.gr	http://	www.pella.gr
Δήμος:	Βεγορίτιδος	Τηλ&Fax:	23810 31214 & 31946
e-mail:		http://
Νομαρχία:	Φλώρινας	Τηλ&Fax:	23850 46090-2&46043
e-mail:		http://	www.florina.gr
Δήμος:	Αμυνταίου	Τηλ&Fax:	23860 24245 & 22976
e-mail:	dimoamyn@amyntaio.gr	http://	www.amyntaio.gr

Η Βεγορίτις ή η λίμνη του Οστρόβου

Χουρπουλιάδου Χριστίνα

Στα όρια των νοτιοδυτικών απολήξεων του Βόρα με τα χαμηλότερα βορειοανατολικά σημεία της λεκάνης του Αμυνταίου έχουν σχηματισθεί οι λίμνες Πετρών και Βεγορίτιδας, ως συνέχεια της υδρολογικής λεκάνης της Εορδαίας. Περιβάλλονται βόρεια από το όρος Bόρας, ανατολικά από το Bέρμιο, νότια από το όρος Σκοπός Kοζάνης και δυτικά από το Άσκιο όρος.

Η λίμνη Πετρών είναι πολύ μικρότερη, δέχεται τα νερά από την λίμνη Χειμαδίτιδα και τροφοδοτεί με τη σειρά της τη Βεγορίτιδα. Είναι μια μεσοτροφική λίμνη, η μέση στάθμη της βρίσκεται σε υψόμετρο 572 μέτρων και η επιφάνειά της έχει έκταση οχτώ τετραγωνικά χιλιόμετρα.

Η λίμνη Βεγορίτιδα είναι μία από τις μεγαλύτερες, ομορφότερες και βαθύτερες λίμνες της Ελλάδας. Ονομάζεται και λίμνη Αγ. Παντελεήμονα, Άρνισσα και λίμνη του Οστρόβου. Μαζί με τη λίμνη Πετρών, βρίσκονται κοντά στην Κοινότητα Αγ. Παντελεήμονα.

Η περιγραφή της με τα τυπικά χαρακτηριστικά μιας λίμνης είναι ιδιαίτερα δύσκολη, αφού το μέγεθός της μεταβάλλεται συνέχεια, με τα νερά της να υποχωρούν γοργά. Από το 1896, υπάρχουν στοιχεία που αποδεικνύουν την πτώση και την επάνοδο των υδάτων της σε ανύποπτο χρόνο, χωρίς αυτό να οφείλεται σε κλιματολογικούς παράγοντες. Το Δεκέμβριο του 1994, η στάθμη της λίμνης έφθασε στο κατώτατο όριό της, στα 511 μ. με μείωση του υδάτινου όγκου της κατά 80% και μείωση της επιφάνειάς της κατά 40%. Τα τελευταία χρόνια, το φαινόμενο είναι εντονότερο κυρίως λόγω της υπερβολικής άντλησης για τις ανάγκες του Υδροηλεκτρικού Σταθμού Άγρα, του Ατμοηλεκτρικού Σταθμού Αμυνταίου – Φιλώτα και της άρδευσης των γειτονικών γεωργικών εκτάσεων. Έχει μία μόνο καρστική διαρροή (δηλαδή «καταβόθρα») με την οποία τροφοδοτεί τον ποταμό Εδεσσαίο. Γι’ αυτό το λόγο της μιας διεξόδου, σε περιόδους πολλών βροχών, τα νερά της λίμνης αυτής ανέβαιναν επικίνδυνα και πλημμύριζαν τις γύρω εκτάσεις, απειλώντας τούς παρόχθιους συνοικισμούς. Από το 1954 όμως ανοίχθηκε μια σήραγγα μήκους 6 χλμ., που περνά από το χωριό Άρνισσα (Όστροβο) και διοχετεύει από εκεί τα νερά της Βεγορίτιδος, όσα πλεονάζουν, με αποτέλεσμα τελικό να κινηθεί με αυτά το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο του Άγρα, που βρίσκεται ανατολικότερα. Αυτό το νερό που πλεονάζει πλουτίζει τον Εδεσσαίο ποταμό, και κάνει έτσι τα τελευταία χρόνια τούς περίφημους καταρράκτες της Έδεσσας να έχουν γίνει και αφθονότεροι και μεγαλοπρεπέστεροι. Συχνά όμως η απορροή της Βεγορίτιδος υπερβαίνει το μέτρο. Αλλά γι’ αυτό το λόγο, σε περιόδους ανομβρίας, η στάθμη της λίμνης κατέρχεται τόσο ώστε μέσα στη λίμνη αποκαλύπτεται ένα νησί, πάνω στο οποίο υπάρχει παλαιό τουρκικό τζαμί. Τα τελευταία χρόνια (1996, 1997) εμφανίζεται τάση μείωσης του ρυθμού πτώσεως της στάθμης της λίμνης ή σταθεροποίησης σε υψόμετρο 510 μέτρων περίπου. Έτσι, θεωρώντας τη στάθμη σε υψόμετρο 513 μέτρων, το μέγιστο βάθος της μπορεί να φθάνει τα εβδομήντα μέτρα, ενώ η επιφάνειά της έχει έκταση πενήντα εννιά τετραγωνικά χιλιόμετρα.

Είναι λίμνη αλπικού τύπου και τεκτονικής προέλευσης. Είναι αποδέκτης υδάτων μιας υδρολογικής λεκάνης περίπου 1.800 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Το νερό τους διατηρείται από τα νερά της βροχής ή αυτά από το λιώσιμο του χιονιού στα τριγύρω γυμνά βουνά.

Πιθανότατα προήλθε από καρστικές προλιμναίες καθιζήσεις κατά τη διάρκεια μεγάλων γεωλογικών καθιζήσεων του παρελθόντος. Χαρακτηριστικά της ο υψηλός βαθμός καρστικοποίησης, η δημιουργία δηλαδή λόγω χημικής διάβρωσης υπογείων κοιλοτήτων και η εμφάνιση μεγάλου συντελεστή κατείσδυσης των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων και η υπόγεια αποθήκευσή τους.

Οι κύριες ανθρώπινες δραστηριότητες είναι η γεωργία, η κτηνοτροφία, η αλιεία και το κυνήγι. Υπάρχουν αραιοί οικισμοί. Ψάρεμα, ναυσιπλοΐα, περιηγήσεις αλλά και κολύμπι σε μία λίμνη που από την δεκαετία του '60 είναι παραθεριστικό κέντρο. Γύρω από την λίμνη τα όμορφα χωριά, Άρνισσα, Περαία, Άγιος Παντελεήμονας, προσφέρουν την φιλοξενία τους. Η λίμνη Βεγορίτιδα βρίσκεται 22km από την Έδεσσα. H Άρνισσα είναι η πρωτεύουσα του νέου δήμου Βεγορίτιδας. Στην περιοχή αυτή βρίσκουμε τα περίφημα μήλα Παναγίτσας, ενώ ο γυναικείος συνεταιρισμός Άρνισσας παράγει με πατροπαράδοτα μέσα, ζυμαρικά, γλυκά του κουταλιού, τουρσιά, πάπρικα και κομπόστες. Η Λίμνη Βεγορίτιδα επηρεάζεται όλο και περισσότερο από τη βιομηχανική ρύπανση και τα λύματα των κοντινών πόλεων. Υπάρχουν σχέδια τουριστικής ανάπτυξης τα οποία μπορούν να έχουν αρνητικές επιπτώσεις για την περιοχή.

Από την μεγάλη πτώση της στάθμης τεράστιες εκτάσεις και η γη διαμοιράστηκε το 1996 προσωρινά σε γεωργούς. Τότε έγιναν μάχες με φτυάρια και αξίνες μεταξύ των κατοίκων διπλανών χωριών, έχοντας αντιπαρατάξει τα τρακτέρ, για να διεκδικήσουν τις προσωρινά αποκαλυφθείσες περιοχές. Στην συνέχεια δαπανήθηκαν τεράστια κονδύλια σε έρευνες για τα αίτια της μείωσης της στάθμης, για να διαπιστωθεί τελικά το αυτονόητο: Ο αίτιος ήταν η ΔΕΗ που κατανάλωνε τόνους νερού κάθε μέρα για την ψύξη των θερμοηλεκτρικών εργοστασίων παραγωγής ενέργειας (κάθε πύργος ψύξης καταναλώνει γύρω στους 400 τόνους νερού την ώρα).

Μετά την παύση της άντλησης από την ΔΕΗ, η οποία στράφηκε στον Αλιάκμονα, και με τις αυξημένες βροχοπτώσεις των δύο τελευταίων ετών η στάθμη άρχισε να ανέρχεται πάλι. Οι περισσότεροι κάτοικοι είναι υπέρ της επαναφοράς της λίμνης, ιδιαίτερα οι ψαράδες και οι ασχολούμενοι με τον τουρισμό ενώ οι αγρότες που χρησιμοποιούν τις προσωρινά αποκαλυφθείσες εκτάσεις βλέπουν ότι αυτό είναι αναπόφευκτο. Κατά την επίσκεψή μας παρατηρήσαμε ότι πολλές συστάδες οπωροφόρων δένδρων βρίσκονταν μέσα στα νερά της λίμνης που ανεβαίνουν καλύπτοντας τον παραβιασμένο φυσικό της χώρο.

Στη Βεγορίτιδα έχουν καταγραφεί 11 είδη ψαριών: το Τσιρόνι, η Πλατίκα, το Γριβάδι, η Tούρνα, το Γλήνι και άλλα ενώ γίνονται τακτικά εμπλουτισμοί της λίμνης και με άλλα ψάρια, αφού συγκριτικά με τον όγκο της μπορεί να φιλοξενήσει περισσότερα είδη. Μοναδική είναι, τέλος, και η παρουσία ενός ψαριού στη Βεγορίτιδα, του Κορήγονου.

Από τα θηλαστικά, εξέχουσα σημασία έχει η παρουσία της Βίδρας, γιατί θεωρείται πολύ καλός δείκτης καθαρότητας των νερών στα οποία ζει, άρα οι ελπίδες για διατήρηση των υγροβιότοπων αυτών σε ικανοποιητικό επίπεδο συνεχίζουν να υπάρχουν.

O μικρός αριθμός ειδών στη Βεγορίτιδα υποδεικνύει αφενός την πιθανή ύπαρξη κενών τροφικών οριζόντων και αφ' ετέρου την ύπαρξη μη ισορροπίας στο οικοσύστημά της. Βασικότερα προβλήματά της είναι η σημαντική ρύπανση των υδάτων της και η πτώση της στάθμης της.

Aldrin στην Βεγορίτιδα

Κακά μαντάτα και πάλι για την πολύπαθη λίμνη της Βεγορίτιδας. Όπως μας πληροφορεί η εφημερίδα «Μακεδονία», ερευνητές του Πανεπιστημίου του Αιγαίου εντόπισαν στα νερά της τοξικές και καρκινογόνοι ουσίες. Κύρια πηγή προέλευσης είναι τα φυτοφάρμακα, η αλόγιστη χρήση των οποίων έχει υπερβεί κάθε όριο στην λεκάνη απορροής και την ευρύτερη περιοχή γύρω από τη λίμνη.

Οι επιστήμονες εντόπισαν στα επιφανειακά νερά της λίμνης οργανο-χλωριωμένα παράγωγα, δηλαδή ενώσεις που δύσκολα διασπώνται και παραμένουν στο περιβάλλον για πολλά χρόνια. Στα δείγματα ανιχνεύτηκε και η ένωση Aldrin, της οποίας η χρήση απαγορεύτηκε στην Ελλάδα από τη δεκαετία του 1970, επειδή έχει καρκινογόνο δράση, ενώ προκαλεί και σοβαρές βλάβες στον εγκέφαλο. Μάλιστα, η συγκέντρωση αυτής της ένωσης στο νερό της λίμνης έφτασε στα 0,028 mg/l, δηλαδή τρεις φορές περίπου μεγαλύτερη από το Ευρωπαϊκό όριο των 0,01 mg/l.

Ο Θεμιστοκλής Λέκκας, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, επισημαίνει ότι «αιτία για την ύπαρξη των συγκεκριμένων ουσιών είναι η εντατική καλλιέργεια στην περιοχή και η υπερβολική χρήση φυτοφαρμάκων. Για το λόγο αυτό ο έλεγχος των επιφανειακών υδάτων πρέπει να είναι συνεχής και συστηματικός».

Σοβαρές καταγγελίες

Σύμφωνα με καταγγελίες του Συλλόγου για τη σωτηρία της Βεγορίτιδας συνεχίζονται οι καταπατήσεις από τους αγρότες παραλίμνιων περιοχών, ενώ οι πιο ασυνείδητοι οργώνουν τις καλαμιώνες, απαραίτητους για το λιμναίο οικοσύστημα, και στη συνέχεια τους ραντίζουν. Καταπατήσεις γίνονται και από εκείνους που προσπαθούν να εκμεταλλευτούν την τουριστική κίνηση στην περιοχή, καθώς πολύ κοντά βρίσκεται το χιονοδρομικό κέντρο του Βόρα και ο παραδοσιακός οικισμός του Αγίου Αθανασίου.

Υπενθυμίζεται ότι η στάθμη της λίμνης λόγω της έντονης βιομηχανικής και γεωργικής εκμετάλλευσης έχει πέσει κατά 45 μέτρα ενώ ο όγκος της μειώθηκε κατά 90 % ! Δεδομένου ότι η ΔΕΗ και ο Άγρας σταμάτησαν να τροφοδοτούνται εδώ και μερικά χρόνια από τη λίμνη, οι βασικοί υπαίτιοι για τη υπεράντληση είναι πλέον οι ανεξέλεγκτες (άνω των χιλίων) γεωτρήσεις , η εντατική –και παράνομη- καλλιέργεια της παραλίμνιας ζώνης και οι συνεχιζόμενες καταπατήσεις, που καταστρέφουν τις όχθες της λίμνης και αυξάνουν την κατανάλωση νερού. Υπογραμμίζεται με την ευκαιρία αυτή ότι μέχρι στιγμής έχουν καταπατηθεί πάνω από 20.000 στρέμματα με τις ευλογίες των προηγουμένων κυβερνήσεων, Περιφερειαρχών και τοπικών Αρχών. (Οι αγρότες, βλέπετε, ψηφίζουν, ενώ οι λίμνες όχι ).

H Βεγορίτιδα είναι μία λίμνη που από ολιγοτροφική μετατρέπεται σταδιακά σε ευτροφική. Το οικοσύστημά της είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο και εύκολα μπορεί να οδηγηθεί σε αστάθεια ή σε μία νέα ισορροπία με την κατάλληλη υγιή παρέμβαση.

H λίμνη των Πετρών

Η λίμνη των Πετρών (ή του Αμυνταίου ή του Σόροβιτς) βρίσκεται σε απόσταση 2 χιλιομέτρων δυτικά της Βεγορίτιδας και 32 μέτρα υψηλότερη ως προς το υψόμετρο με την οποία συνδέεται μέσω διώρυγας και σήραγγας. Η μικρή αυτή λίμνη έχει επιφάνεια 12,4 τετρ. χιλιομέτρων και βάθος 3,5 μέτρα.

Βρίσκεται χαμηλότερα από τις λίμνες Ζάζαρη και Χειμαδίτιδα σε υπερθαλάσσιο ύψος 572 m, από τις οποίες δέχεται τα πλεονάζοντα νερά τους. Τροφοδοτείται από τα νερά της λεκάνης απορροής της, η οποία ανέρχεται σε 114 km2, του Βόρα καθώς και της γύρω ελώδους περιοχής.

Πρόκειται για ευτροφική λίμνη, η οποία δέχεται ισχυρές πιέσεις από γεωργικές δραστηριότητες και τα αστικά απόβλητα των οικισμών Αμυνταίου και Πετρών. Αποτελεί τελικό αποδέκτη των αποβλήτων του ΑΗΣ Φιλώτα της ΔΕΗ.

Οι υπεραντλήσεις νερού για την άρδευση, είτε απ’ απευθείας από την λίμνη είτε μέσω γεωτρήσεων, έχουν προκαλέσει πτώση της στάθμης της λίμνης, οι δε αποκαλυφθείσες εκτάσεις καταπατήθηκαν από τους αγρότες.

Η λίμνη Πετρών είχε γίνει γνωστή από την ρύπανση της ΔΕΗ με εξαιρετικά τοξικές ουσίες, που διέρρευσαν από μηχανήματα ψύξης, πριν από 15 περίπου χρόνια. Τελευταία όμως η κατάσταση είναι καλύτερη. Στην Πετρών εξακολουθεί να υπάρχει ρύπανση - όχι όμως τοξική. Η ρύπανση οφείλεται σε αστικά απόβλητα και το πρόβλημα θα λυθεί όταν επιτέλους αρχίσει να λειτουργεί ο βιολογικός καθαρισμός του Αμυνταίου ο οποίος αν και έχει ολοκληρωθεί εδώ και 5 χρόνια ως κατασκευή, δεν έχει ακόμη εφοδιαστεί με τα μηχανήματα που είναι απαραίτητα για τον καθαρισμό των υδάτων.

Από την λίμνη αντλούνται νερά για την άρδευση των γύρω αγροτικών εκτάσεων αλλά ακόμη δεν έχει εκπονηθεί ολοκληρωμένο σχέδιο διαχείρισης των υδάτινων πόρων.

Η ολοκληρωμένη διαχείριση των υδάτων με την διατήρηση της υψηλής στάθμης της άνοιξη ώστε να δημιουργηθούν όσο το δυνατόν περισσότερα υγρά λιβάδια είναι η βασικότερη προτεραιότητα για την διατήρηση των πληθυσμών των πουλιών. Θα πρέπει όμως να απομακρυνθούν και οι διάφοροι καταπατητές οι οποίοι φυτεύοντας οπωροφόρα ή αμπέλια δίπλα στο νερό επιχειρούν να «αποδείξουν» ιδιοκτησίες! Παράλληλα θα πρέπει να υπάρξει σύστημα διαχείρισης των καλαμιώνων ώστε να δημιουργηθούν ανοίγματα στον καλαμιώνα, ώστε να ευνοηθεί το φώλιασμα των υδροβίων πουλιών αλλά και οι συνθήκες ανάπτυξης για τα ψάρια.

Ορνιθοπανίδα

Αν και οι λίμνες αυτές και ιδιαίτερα η λίμνη Πετρών θεωρούνται σημαντικά υποβαθμισμένες, εν τούτοις παρουσιάζουν σημαντική ποικιλία οργανισμών και ιδιαίτερα πουλιών. Στη λίμνη Πετρών έχουν παρατηρηθεί περισσότερα από ενενήντα είδη πουλιών, ενώ στο σύμπλεγμα των δύο λιμνών, περισσότερα από εκατόν τριάντα, πολλά από τα οποία είναι απειλούμενα. Μάλιστα, στη λίμνη των Πετρών αναπαράγονται σπάνια είδη, όπως η Λαγγόνα, η οποία έχει δημιουργήσει στην περιοχή μια δεύτερη αποικία στο νομό της Φλώρινας, εκτός από αυτή των Πρεσπών. Αυτές είναι οι δύο από τις τρεις αποικίες του είδους στην Ελλάδα, τις μοναδικές στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Μήνυμα αισιοδοξίας είναι η παρουσία δύο σπάνιων και παγκοσμίων απειλούμενων ειδών στις λίμνες Βεγορίτιδα και Πετρών στο νομό Φλωρίνης. Στη διάρκεια του προγράμματος που υλοποιεί στην περιοχή η ΕΟΕ σε συνεργασία με τον Δήμο Αμυνταίου από το 2003 διαπιστώθηκε το φώλιασμα ζευγαριών χρυσογέρακα και βαλτόπαπιας.

Το χρυσογέρακο παρατηρήθηκε για πρώτη φορά καθώς εφόρμησε για να πιάσει έναν κατσουλιέρη τον οποίο μετέφερε στην συνέχεια σαν τροφή στην φωλιά του σε απόκρημνα βράχια. Για τρεις μήνες παρακολουθήσαμε συστηματικά αυτή τη φωλιά έως ότου οι τρεις νεοσσοί μεγάλωσαν και πέταξαν. Τα πουλιά κυνηγούσαν, κοντά στην λίμνη Βεγορίτιδα, μικρού και μεσαίου μεγέθους πουλιά. Εντυπωσιακή ήταν η σκηνή εφόρμησης σε ένα σμήνος ψαρονιών. Το σμήνος με περισσότερα από 1500 πουλιά έκανε εντυπωσιακούς ελιγμούς καταφέρνοντας να ξεφύγει τελικά από τις αλλεπάλληλες επιθέσεις.

Το χρυσογέρακο με εξάπλωση γύρω από την Μεσόγειο και την Αφρική έχει χαρακτηριστεί παγκοσμίως απειλούμενο είδος. Από τα μέχρι στιγμής στοιχεία της ΕΟΕ τα ζευγάρια των χρυσογέρακων στην Ελλάδα έχουν εκτιμηθεί σε 37-56.

Οι απόκρημνες βραχώδεις εκτάσεις που περιβάλλουν την Βεγορίτιδα αποτελούν ασφαλές καταφύγιο και χώρο φωλιάσματος για πολλά είδη αρπακτικών πουλιών (αετογερακίνα, πετρίτης, χρυσαετός κ.α). Οι εκτάσεις αυτές είναι οι σημαντικότερες στον Νομό Φλωρίνης για τα αρπακτικά πουλιά. Αντίθετα απ’ την γενική πεποίθηση ότι τα αρπακτικά είναι πουλιά των ψηλών βουνών, τα περισσότερα είδη προτιμούν τα χαμηλότερα υψόμετρα, αν υπάρχουν ασφαλείς θέσεις φωλιάσματος. Αυτό συμβαίνει διότι χαμηλότερα, στα πιο ζεστά και με μεγαλύτερη ποικιλία τοπία, υπάρχει περισσότερη διαθέσιμη τροφή αν ο άνθρωπος δεν έχει αλλοιώσει σοβαρά το περιβάλλον.

Στη λίμνη Πετρών αντίθετα πόλο έλξης αποτελούν τα υγρά λιβάδια τα οποία με την άφθονη τροφή που διαθέτουν προσελκύουν παρυδάτια πουλιά. Στα υγρά λιβάδια που πλημμυρίζουν με γλυκό νερό τον χειμώνα και την άνοιξη και διατηρούν υψηλή υπόγεια στάθμη το καλοκαίρι αναπαράγονται αμφίβια και ψάρια. Αυτά αποτελούν τροφή για την μικτή αποικία ερωδιών όπου αναπαράγονται ο Νυχτοκόρακας, o Κρυπτοτσικνιάς, ο Λευκοτσικνιάς, ο Σταχτοτσικνιάς και η Λαγγόνας που βρίσκονται στη λίμνη Πετρών. Όμως οι αριθμοί των πουλιών που φωλιάζουν εδώ έχουν μειωθεί σημαντικά.

Στα αναπαραγόμενα είδη περιλαμβάνονται ο Μικροτσικνιάς (40 ζεύγη), η Λαγγόνα (περίπου 10 ζεύγη), ο Ασπροπάρης, ο Φιδαετός, ο Καλαμόκιρκος, ο Λιβαδόκιρκος (1-3 ζεύγη), η Αετογερακίνα (2+ ζεύγη), ο Χρυσαετός (1 ζεύγος) και το Ποταμογλάρονο (5-8 ζεύγη). Επίσης εμφανίζεται ο Θαλασσαετός. Στα υδρόβια πουλιά που ξεχειμωνιάζουν περιλαμβάνονται το Σκουφοβουτηχτάρι (3.500), το Φερεντίνι (μέγιστο 150) και η Φαλαρίδα (23.000).

Όταν όμως η στάθμη των νερών πέφτει, τα λιβάδια αυτά εξαφανίζονται και στην άκρη της λίμνης φαίνονται μόνο οι καλαμιώνες. Οι καλαμιώνες αυτοί έχουν λίγα ανοίγματα στο εσωτερικό τους και σ’ αυτά παρατηρήσαμε την σπάνια βαλτόπαπια. Στις όχθες της Πετρών υπάρχουν λόφοι που προσφέρουν πολλά κατάλληλα σημεία για να στήσει κανείς τηλεσκόπιο. Έτσι μπορούσαμε να παρατηρούμε τα ώριμα πουλιά και τους νεοσσούς τους να κινούνται στα μικρά ανοίγματα στο κέντρο του καλαμιώνα όπου σύχναζαν. Εκτιμούμε ότι το 2003 φωλιάσανε τέσσερα με πέντε ζευγάρια. Η βαλτόπαπια όπως και το χρυσογέρακο είναι παγκοσμίως απειλούμενο είδος. Στην Ελλάδα εκτιμάται ότι υπάρχουν 100 -190 ζευγάρια.

Και στις δύο λίμνες είναι τακτική η παρουσία του επίσης παγκοσμίως απειλούμενου αργυροπελεκάνου. Οι αργυροπελεκάνοι, που προστατεύονται πλέον επαρκώς στην Πρέσπα, τρέφονται και στις γύρω από την Πρέσπα λίμνες της Φλώρινας, της Καστοριάς και της Κοζάνης.

Οι λίμνες Χειμαδίτιδα και Ζάζαρη

Η λίμνη Χειμαδίτιδα και η λίμνη Ζάζαρη καταλαμβάνουν έκταση 9,9 τετραγωνικά χιλιόμετρα και προσφέρουν ένα ποικίλο τοπίο με δάση και καλλιεργήσιμη γη να περιβάλλει τις δύο ρηχές λίμνες. Η λίμνη Χειμαδίτιδα παρουσιάζει εκτεταμένα έλη με καλάμια και μικρή έκταση ελεύθερου νερού. Οι κύριες ανθρώπινες δραστηριότητες είναι η γεωργία, η δασοπονία, η κτηνοτροφία, η αλιεία και το κυνήγι. Υπάρχουν αραιοί οικισμοί. Έχουν γίνει ανεπιτυχείς προσπάθειες αποξήρανσης της Λίμνης Χειμαδίτιδας. Η αποψίλωση των δασών της γύρω περιοχής επηρεάζει αρνητικά τα αρπακτικά πουλιά.

Η λίμνη των κύκνων

Τέσσερα χιλιόμετρα ανατολικά της Βεγορίτιδος απλώνεται μια μικρή λίμνη, το Νησί, στις όχθες της οποίας βρίσκεται το Ιστορικό χωριό Άγρα, το παλαιό Βλάντοβο. Σ’ αυτό το χωριό μαρτύρησε ό Θρυλικός μακεδονομάχος καπετάν Άγρας, δηλαδή ό αξιωματικός του Ελληνικού στρατού Τέλος Αγαπηνός, όταν το 1906 τον συνέλαβαν με δόλο οι Βούλγαροι κομιτατζήδες.

Το Νησί αυτό είναι η βρυσομάνα του Εδεσσαίου ποταμού, και των καταρρακτών της Έδεσσας, την δύναμη και την δροσιά των οποίων είχαμε την εμπειρία να δοκιμάσουμε στην πρώτη μας στάση. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι να αναφέρουμε ότι το νερό των καταρρακτών ξεκινάει από την λίμνη Ζάζαρη. Το 1960 όταν αποξηράνθηκε μια ελώδης υγροτοπική έκταση βόρεια της Χειμαδίτιδας, κατασκευάστηκαν οι τάφροι σύνδεσης Ζάζαρης – Χειμαδίτιδας, Χειμαδίτιδας – Πετρών και η σήραγγα Πετρών – Βεγορίτιδας, ενώ στην συνέχεια έγινε και η σήραγγα εκτροπής των νερών της Βεγορίτιδας προς τον Άγρα, τη λίμνη των κύκνων, η οποία χρησιμεύει ως δεξαμενή του υδροηλεκτρικού εργοστασίου του Άγρα.

Άφθονες καλαμιές καλύπτουν τη μικρή λίμνη, που προσφέρει σήμερα στον επισκέπτη της ένα ωραίο όσο και σπάνιο θέαμα: Κύκνοι, άφθονοι λευκοί κύκνοι, και μερικοί μαύροι, κολυμπούν κατά εκατοντάδες ανάμεσα στα καλαμοβριθή νερά της λίμνης. Ήσαν οι αρχικοί κύκνοι δώρο ενός Ολλανδού που ήταν θαυμαστής της Έδεσσας και της περιοχής της. Τώρα, πολλαπλασιασμένοι καταπληκτικά οι κύκνοι αυτοί, εκτός από το ωραίο θέαμα, προσφέρουν και μια σημαντική υπηρεσία: Καθαρίζουν το Νησί από τα υδροχαρή φυτά και περιορίζουν τα καλάμια.

Πέντε λίμνες – Ένα οικοσύστημα

Οι λίμνες Βεγορίτιδα και Πετρών που βρίσκονται σε απόσταση 2 χλμ μόλις, αποτελούν ουσιαστικά ένα ενιαίο σύστημα υγροτόπων μαζί με τις υπόλοιπες λίμνες του οροπεδίου του Αμυνταίου Χειμαδίτιδα και Ζάζαρη που βρίσκονται σε απόσταση 12 χλμ. Τα πουλιά που φωλιάζουν στη λίμνη Πετρών τρέφονται και στην Βεγορίτιδα, τη Ζάζαρη και τη Χειμαδίτιδα και του Άγρα.

Η Βεγορίτιδα, η οποία σε αντίθεση με τις άλλες λίμνες του οροπεδίου δεν παγώνει το χειμώνα, γίνεται καταφύγιο για χιλιάδες υδρόβια πουλιών που έρχονται από τις λίμνες Ζάζαρη και Χειμαδίτιδα καθώς και τον υγρότοπο του Άγρα. Με αυτούς τούς συνδυασμούς σχηματίζεται τελικά μια οικογένεια πέντε λιμνών, από τις οποίες η μια είναι, ας πούμε, η μητέρα - και αυτή είναι η Βεγορίτιδα - και οι τέσσερες άλλες είναι οι θυγατέρες της, οι λιμνοπούλες.