Η ταυτότητα της λίμνης

Ονόματα:	Κερκίνη
Ηλικία :	74 έτη (από το 1932)

Γεωγραφικό Πλάτος:	41^ο 13΄Ν	Γεωγραφικό Μήκος:	23^ο 12΄Ε
Έκταση:	38έως70 Km²	Υψόμετρο:	36 μέτρα
Λεκάνη απορροής:	Km²	Υψηλότερο σημείο:	2031 μέτρα
Μέγιστο Βάθος:	10 μέτρα	Μέσο Βάθος:	7 μέτρα
Ανάπτυγμα ακτών:	56 Km
Μεγαλύτερο Μήκος:	15 Km	Μεγαλύτερο Πλάτος:	11 Km
Όγκος Νερού:	350 εκατ. m³	Ανανέωση νερών:	1 μήνες

Απόσταση από Θεσσαλονίκη

114 χιλιόμετρα

Νομαρχία:	Σερρών	Τηλ&Fax:	23210 83375 & 83309
e-mail:	webmaster@naserron.gr	http://	www.naserron.gr

Δήμος:	Κερκίνης	Τηλ&Fax:	23270 28010 & 23298
e-mail:	kerkini@otenet.gr	http://

Κέντρο Πληρ/ρησης Υγροτόπου Κερκίνης		Τηλ:	23270 28004, 28005
Διεύθυνση:	Κερκίνη, 62055 Κάτω Πορόια	Fax:	23270 28005
e-mail:	wkerkini@otenet.gr	http://	www.kerkini.gr

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΕΝΥΔΡΕΙΟ ΒΥΡΩΝΕΙΑΣ					Τηλ:	23230 31449
Διεύθυνση:		Βυρώνεια 620 43 Νέο Πετρίτσι			Fax:	23230 31223
e-mail:	petritsi@otenet.gr		http://	www.angelfire.com/pe2/petritsi/aquarium.html

Η λίμνη Κερκίνη

Φυσικό περιβάλλον

Στα παλιά χρόνια υπήρχε στον Νομό Σερρών, κοντά στο χωριό Κερκίνη, μια μικρή ρηχή λίμνη, η Κερκινίτιδα. Η Κερκινίτιδα χαρακτηρίζονταν από πλούσιο παρόχθιο δάσος, ρηχά νερά, εκτεταμένα έλη με υγρολίβαδα και καλαμώνες.

Τη δεκαετία του 1930 το κράτος για να απαλλάξει τον κάμπο των Σερρών από τις συχνές και καταστρεπτικές πλημμύρες που προκαλούσε ο Στρυμόνας, κατασκεύασε μεγάλο αντιπλημμυρικό φράγμα στην κοίτη του ποταμού στο ύψος περίπου όπου βρισκόταν η φυσική Λίμνη Κερκινίτιδα.

Δημιουργήθηκε έτσι μια τεχνητή λίμνη που από το 1932 υπερκάλυψε τη φυσική και η οποία από τότε είναι γνωστή με το όνομα Κερκίνη. Μερικοί πιστεύουν ότι η ονομασία λίμνη Κερκίνη είναι εσφαλμένη και ότι το ορθό είναι να ονομάζεται Κερκινίτιδα, όπως και η παλιά.

Τα νερά, περιορισμένα πλέον από τα αναχώματα και το φράγμα, έγιναν βαθιά, ενώ ένα μεγάλο μέρος του συστήματος έχασε τη δυναμική του ως υγρότοπος. Το παρόχθιο δάσος μετατράπηκε σε χωράφια, ξυλεύτηκε και στη θέση του κτίσθηκαν τα χωριά Χρυσοχώραφα, Μεγαλοχώρι και Λιμνοχώρι. Ότι απέμεινε από το δάσος, πνιγμένο στο νερό, άρχισε την πορεία του προς τη νέκρωση. Τα υγρά λιβάδια έχασαν την πλούσια βλάστησή τους, οι καλαμώνες αφανίσθηκαν Η Λίμνη Κερκίνη, σχετικά ρηχή το μεγαλύτερο διάστημα του έτους, πλαισιώνεται στα βόρειά της (εκεί όπου ελεύθερη από τα αναχώματα εκδηλώνεται η πλημμύρα την άνοιξη) από εκτάσεις που περιοδικά καλύπτονται με νερό, εμφανίζοντας έτσι έντονη εναλλαγή υγρού στοιχείου και ξηράς. Εκεί αναπτύσσεται πυκνή βλάστηση, πλούσια σε αριθμό και είδη φυτών.

Στην περιοχή δημιουργείται πλήθος οικοσυστημάτων, από το πλημμυρισμένο την άνοιξη δάσος με ιτιές, αρμυρίκια, σκλήθρα, πλατάνια, φράξους και λεύκες, ως τον εντυπωσιακό τάπητα από νούφαρα, που καλύπτει έκταση 5 περίπου στρέμματα στη λίμνη, από τα υγρά λιβάδια με την πυκνή τους βλάστηση, ως τα ρηχά νερά με τη σαλβίνια και το νεροκάστανο, καθώς επίσης από τις αμμώδεις νησίδες που σχηματίζει ο ποταμός, μέχρι τα πλούσια σε ψάρια βαθιά νερά της λίμνης.

Η ποικιλότητα αυτή των ενδιαιτημάτων και της χλωρίδας, η αφθονία της τροφής και η γεωγραφική θέση της Κερκίνης συνέβαλαν ώστε ο υγρότοπος αυτός να γίνει παράδεισος για την ορνιθοπανίδα, που βρίσκει εδώ κατάλληλες συνθήκες για διαβίωση, αναπαραγωγή, διατροφή, διαχείμαση ή σταθμό της μεταναστευτικής της πορείας.

Λόγω των φερτών υλών που μεταφέρει ο Στρυμόνας και οι οποίες αποτίθενται στη λίμνη, η χωρητικότητα σε νερό μειώθηκε. Για το λόγο αυτό κατασκευάσθηκε ένα νέο μεγαλύτερο φράγμα κοντά στο παλιό, το οποίο άρχισε να λειτουργεί το 1982.

Η τεχνητή λίμνη αναπτύχθηκε σε έναν πολύ σημαντικό υγροβιότοπο διεθνούς σημασίας και αποδοχής. Πρόκειται για ένα θαύμα της φύσης που προήλθε από την τεχνητή επέμβαση του ανθρώπου πάνω στα φυσικά χαρακτηριστικά του ποταμού Στρυμόνα. Επικουρικά συμβάλλει ο Κερκινίτης από τα Κρούσια. Συνήθως η ανθρώπινη παρέμβαση αναιρεί ή δρα αρνητικά στις φυσικές διαδικασίες. Η Κερκίνη είναι ένα σπάνιο παράδειγμα, όπου με σωστή και ήπια ανθρώπινη διαχείριση συνέβει ακριβώς το αντίθετο.

Με την πάροδο του χρόνου η λίμνη άρχισε να αποκτά και άλλες αξίες επιπλέον της αντιπλημμυρικής αξίας για την οποία και κατασκευάσθηκε. Οι σπουδαιότερες από αυτές σήμερα είναι η βιολογική, η αρδευτική και η αλιευτική, ενώ άρχισαν να αναγνωρίζονται όλο και περισσότερο η επιστημονική και η αξία αναψυχής.

Ο θαυμάσιος αυτός βιότοπος καλύπτεται από τη Διεθνή σύμβαση Ramsar και παρουσιάζει αμέτρητα αξιοθαύμαστα στοιχεία. Χιλιάδες πουλιά, σπάνια και προστατευόμενα, παραποτάμια δάση, νούφαρα σε μεγάλη έκταση, ποικιλία ψαριών και ο φανταστικός ορίζοντας από τα ορεινά συγκροτήματα Μπέλες και Κρούσια δίνουν το χαρακτηριστικό τόνο του τοπίου.

Πανίδα

Σε καμία άλλη τεχνητή λίμνη της Ελλάδας δεν δημιουργήθηκε τόση ποικιλία και έκταση ενδιαιτημάτων για την πανίδα και ιδιαίτερα για την ορνιθοπανίδα. Το γεγονός αυτό αντικατοπτρίζεται και από την αναγνώρισή της ως Υγρότοπο Διεθνούς Σημασίας σύμφωνα με τη Σύμβαση Ραμσάρ.

Ορνιθοπανίδα: Η λίμνη φιλοξενεί 244 είδη πουλιών, κυρίως ενδημικά. 76 από αυτά αναφέρονται στον Εθνικό Κόκκινο κατάλογο, ενώ τουλάχιστον 31 από αυτά προστατεύονται από την ντιρεκτίβα της ΕΕ. Η λίμνη αποτελεί σημαντική πηγή διατροφής για τα σπάνια είδη αρπακτικών τα οποία φωλιάζουν στα κοντινά δάση. Από αυτά δύο, ο Αργυροπελεκάνος και Λαγγόνα είναι παγκόσμια απειλούμενα υπό εξαφάνιση.

Ο Αργυροπελεκάνος, είναι ένα από τα μεγαλύτερα υδρόβια ψαροφάγα πουλιά. Ο αριθμός των αργυροπελεκάνων παγκόσμια, είναι πολύ μικρός, περίπου 900 ζευγάρια, απειλούνται με εξαφάνιση και γι’ αυτό είναι απαραίτητη η άμεση προστασία τους. Σήμερα τον συναντά κανείς, στην Ελλάδα (περίπου 150 ζευγάρια), στην Ρουμανία, Τουρκία, Ιράν, Ρωσία και Μογγολία. Η λίμνη Κερκίνη έχει τεράστια σημασία για τους αργυροπελεκάνους, γιατί λόγω της μεγάλης παραγωγικότητάς της, μπορεί να χρησιμεύσει σαν τόπος τροφοληψίας, όλο τον χρόνο. Καταναλώνει σημαντική ποσότητα ψαριών, αλλά σε μεγάλο ποσοστό, τρώει άρρωστα ή νεκρά ψάρια που τα πιάνει εύκολα. Κατά συνέπεια, η παρουσία του είναι ευνοϊκός παράγοντας για την εξυγίανση του συνόλου του πληθυσμού των ψαριών. Την άνοιξη, φτιάχνει τις φωλιές του σε αποικίες, πάνω σε μια "πλατφόρμα" από ξύλα, καλάμια, ή λάσπη και συνήθως επιστρέφει στις ίδιες φωλιές κάθε χρόνο.

Το φθινόπωρο και τον χειμώνα, όταν η στάθμη της λίμνης διατηρείται χαμηλή για λόγους αντιπλημμυρικής προστασίας και τα νερά έχουν τραβηχθεί, η έκτασή της περιορίζεται σε 50.000 στρέμματα. Τότε η σύνθεση της ορνιθοπανίδας αλλάζει. Χιλιάδες Πάπιες, Βουτηχτάρια, Κορμοράνοι, Λαγγόνες, Αργυροπελεκάνοι αλλά και Φοινικόπτερα, ψαρεύουν κατά σμήνη στα νερά της. Παρατηρούνται ακόμη, οι σημαντικές αποικίες της Νότιας Βαλκανικής χερσονήσου από Χουλιαρομύτες, Χαλκόκοτες. Άλλα σπάνια είδη είναι ο Ροδοπελεκάνος, ο Νυχτοκόρακας, όλοι οι Τσικνιάδες, ο Μαυροπελαργός, η Νανόχηνα κ.α.

Πολλά σπάνια αρπακτικά πουλιά ο Βασιλαετός, ο Χρυσαετός, ο Πετρίτης, ο Στικταετός κ.α. Μερικά είδη όμως όπως ο θαλασσαετός και ο Σταυραετός, ο Καλαμοτριλιστής και Καλαμόκιρκος δεν φωλιάζουν πια στην λίμνη εξαιτίας των αλλοιώσεων στους χώρους φωλιάσματος τους.

Τα περισσότερα από τα είδη αυτά αναπαράγονται στην Κερκίνη, φτιάχνοντας ομαδικά τις φωλιές τους κατά αποικίες μέσα στο παρόχθιο δάσος.

Αμφίβια, σαλιγκάρια, ερπετά, έντομα: Στην περιοχή της λίμνης Κερκίνης υπάρχουν επίσης τουλάχιστον 10 είδη αμφιβίων (βάτραχοι, σαλαμάνδρες, τρίτωνες), 5 είδη σαλιγκαριών, 19 είδη ερπετών (σαύρες, φίδια, χελώνες) και μία τεράστια ποικιλία εντόμων που παίζουν σημαντικό ρόλο στις τροφικές αλυσίδες και συντελούν στο βιολογικό πλούτο της περιοχής.

Ιχθυοπανίδα: Σπουδαία είναι και η ιχθυοπανίδα της λίμνης. Στο ευρύτερο σύστημα Κερκίνης - Στρυμόνα έχουν καταγραφεί πάνω από 30 είδη ψαριών με εμπορικό ενδιαφέρον, όπως η πεταλούδα και παρουσιάζει αξιόλογη αλιευτική παραγωγή. Στα τρεχούμενα νερά υπάρχει πληθυσμός άγριας πέστροφας. Μετά την κατασκευή του νέου φράγματος το 1982, εξαφανίστηκαν από τη λίμνη το χέλια και ο γουλιανός ενώ μειώθηκε πολύ ο αριθμός των Κυπρίνων.

Θηλαστικά: Πολλά είδη θηλαστικών απαντώνται στην περιοχή του υγροτόπου αλλά και στα βουνά που τον περιβάλλουν, με πιο σημαντικά τη βίδρα, τον λύκο, το τσακάλι, την αγριόγατα, το ζαρκάδι κ.ά. Αξιοσημείωτη είναι επίσης η παρουσία πολλών βουβαλιών (ο μεγαλύτερος αριθμός στην Ελλάδα) τα οποία, εξαιτίας της μεγάλης αγάπης που δείχνουν γι’ αυτά οι κτηνοτρόφοι, έχουν μεγάλες ελπίδες να διατηρηθούν.

Χλωρίδα

Η λίμνη Κερκίνη έχει πλούσια βλάστηση που αποτελείται από φυτά που επιπλέουν, από φυτά ριζωμένα μέσα στο βυθό που αναπτύσσονται ως την επιφάνεια και από φυτά των καλαμώνων και των υγρών λιβαδιών.

Από την πλούσια βλάστηση της περιοχής θα πρέπει σίγουρα να ξεχωρίσουμε τον σπάνιο για την Ευρώπη τάπητα από νούφαρα ο οποίος καλύπτει έκταση περίπου 5 τετραγωνικών χιλιομέτρων και αποτελεί ιδανικό καταφύγιο για τα ψάρια της περιοχής.

Η είσοδος θρεπτικών στοιχείων από τον Στρυμόνα ευνόησε την ανάπτυξη της βλάστησης. Όμως η διακύμανση της στάθμης μέχρι και πέντε μέτρα κατά έτος, έχει ως αποτέλεσμα πολλά είδη φυτών να εξαφανίζονται, μη μπορώντας να προσαρμοστούν στην αυξομείωση του βάθους του νερού.

Οι εκτεταμένοι καλαμώνες με υγροτοπικά είδη όπως τα βούρλα και το ψαθί σχεδόν εξαφανίστηκαν. Οι υδρολογικές συνθήκες ευνόησαν την ανάπτυξη χρωματιστού τάπητα με νούφαρα στα βόρεια άκρα της λίμνης, που είναι και η μεγαλύτερη παρόμοια περιοχή στην Ελλάδα. Στο Β.Α. τμήμα της λίμνης, στις εκβολές του Στρυμόνα, υπάρχει το παραποτάμιο δάσος.

Μέχρι πριν λίγα χρόνια συναντούσαμε πολλά είδη δέντρων όπως ιτιές κ.τ.λ. που έδιναν ιδιαίτερο χρώμα στο τοπίο. Η έκταση του δάσους μειώθηκε από 7000 στρέμματα το 1980 στο μισό και αν συνεχίσει να πλημμυρίζει με τον ίδιο ρυθμό κινδυνεύει να εξαφανισθεί εντελώς.

Στα γύρω βουνά υπάρχουν ψηλές οξιές, φουντουκιές και άλλα φυλλοβόλα και αειθαλή δέντρα, όπως και πολλά αγριολούλουδα. Η προστασία της φυσικής βλάστησης από τις ανθρώπινες επεμβάσεις θα εξασφαλίσει την προστασία του εδάφους της λεκάνης απορροής από τη διάβρωση αλλά και τη ποικιλότητα των φυτών και των ζώων της περιοχής.

Προβλήματα

Το βασικό πρόβλημα στη διατήρηση του υγροτόπου είναι ο έλεγχος της στάθμης του νερού μια και πιθανή ανύψωσή της θα σήμαινε και καταστροφή της πλούσια βιοποικιλότητας της Κερκίνης.

Η μεγαλύτερη πρόκληση για τους επιστήμονες στην Κερκίνη είναι το πώς θα επιτευχθεί ο μακροπρόθεσμος σχεδιασμός του υδρολογικού της καθεστώτος, ώστε να διατηρηθούν και να ανορθωθούν όλες οι λειτουργίες και οι αξίες της λίμνης.

Έντονα είναι τα προβλήματα πρόσχωσης, ρύθμισης της εποχικής αυξομείωσης της στάθμης του νερού, τρόπων συντήρησης των αναχωμάτων, στράγγισης και άρδευσης χωραφιών, βαθμιαίας υποβάθμισης του παρόχθιου δάσους κ.λπ. Το συγκριτικά ικανοποιητικό επίπεδο περιβαλλοντικής ενημέρωσης αυτών που χρησιμοποιούν και διαχειρίζονται τους φυσικούς πόρους αυτού του σπουδαιότατου υγροτόπου επιτρέπουν αισιοδοξία για το μέλλον.

Με στόχο την αειφορική διαχείριση της περιοχής και τη διατήρηση αυτού του σπάνιου βιολογικού πλούτου, πρέπει να διαχειριστούμε τους υδατικούς πόρους για τη μείωση των επιπτώσεων από τη γεωργία λαμβάνοντας πάντα υπόψη τον παράγοντα άνθρωπο.

Οι πολλαπλές και μεγάλες αξίες που έχει αποκτήσει η Κερκίνη είναι λάθος να χρησιμοποιούνται ως επιχείρημα υπέρ της κατασκευής, χωρίς διεπιστημονική μελέτη, φραγμάτων σε ποταμούς, διότι η λίμνη βρίσκεται σε πεδινή περιοχή όπου υπήρχε ήδη φυσικός υγρότοπος με επίσης μεγάλη ποικιλία ενδιαιτημάτων, μικρό σχετικά βάθος και ήπιες κλίσεις στο βόρειο, βορειοανατολικό και νοτιοδυτικό τμήμα.

Η φυσική της ομορφιά, η μεγάλη οικολογική της σημασία και η σημαντική συμβολή της στην γεωργική παραγωγή του νομού Σερρών, λειτουργούν σαν βασικός μοχλός ευημερίας και ανάπτυξης. Αξίζει όχι μόνο να την επισκεφτούμε αλλά και να κάνουμε οτιδήποτε είναι δυνατό για να διατηρήσουμε τον πλούτο που μας παρέχει.

Σήμερα, γύρω από τη λίμνη βρίσκονται τα χωριά Λιθότοπος, Χρυσοχώραφα, Λιμνοχώρι, Μεγαλοχώρι, Μανδράκι, Νεοχώρι, Λιβάδια Νέο Πετρίτσι, Βυρώνεια και Κερκίνη.

ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΕΚΒΥ ΣΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ

ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΚΕΡΚΙΝΗΣ

ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ ΣΤΡΥΜΟΝΑ

• Χαρτογράφηση 5 ελληνικών υγροτόπων βάσει της μεθόδου Med Wet: η μέθοδος που είχε αναπτυχθεί κατά την εκπόνηση του έργου MedWet1, εφαρμόσθηκε στις περιοχές Τεχνητή Λίμνη Κερκίνη, Δέλτα Αξιού, Λίμνη Άγρα, Νησίου και Βρυτών, Έλος Σούρπης, και παράκτιοι υγρότοποι του Ν. Μαγνησίας.

• Συνδυασμένη εφαρμογή μεθόδων του MedWet1 (1992-1996) στην Κερκίνη: έγινε εφαρμογή μεθόδων εκπαίδευσης και επαγγελματικής κατάρτισης καθώς και ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης κοινού.

• Αποτελεσματική χρήση αρδευτικού νερού σε υγροτόπους Ραμσάρ: μελετήθηκε η χρήση του αρδευτικού νερού στην περιοχή της Λίμνης Κερκίνης και αναδείχθηκαν εναλλακτικοί τρόποι συνετής χρήσης των υδατικών πόρων που μπορούν να συμβάλλουν στη διατήρηση των πολλαπλών αξιών της λίμνης.

• Διεξαγωγή σεμιναρίου κατάρτισης για τη συνετή χρήση των υδατικών πόρων στην περιοχή της Λίμνης Κερκίνης και έκδοση πρακτικών

• Ολοκληρωμένη Διαχείριση Ευρωπαϊκών Υγροτόπων: ειδικός σκοπός του έργου ήταν να βρει τρόπους με τους οποίους η κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη μπορεί να καταστεί συμβατή με τη διατήρηση της βιοποικιλότητας σε τέσσερις σημαντικούς υγροτόπους της Ευρώπης εκ των οποίων ο ένας ήταν η Λίμνη Κερκίνη. Στο έργο χρησιμοποιήθηκαν ερευνητικές μέθοδοι Συμμετοχικής Δράσης και εργαλεία όπως: αναγνώριση και ανάλυση μετόχων, ομάδες εστίασης, συμμετοχική παρατήρηση και συνεντεύξεις. Η διαπολιτισμική ανάλυση των αποτελεσμάτων και από τους τέσσερις υγροτόπους θα βοηθήσει στη σύνταξη κατευθυντήριων γραμμών για πολιτικές διαχείρισης των υγροτόπων και του τουρισμού σε αυτούς, που να μπορούν να εφαρμοσθούν σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

• Χωρικοί ενδείκτες για τη διατήρηση της φύσης στην Ευρώπη σκοπός του έργου ήταν η ανάπτυξη και ο έλεγχος ενός συστήματος χωρικών δεικτών βασιζόμενων σε δορυφορικά δεδομένα διαφορετικών χωρικών αναλύσεων και με τη χρήση Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών, για τη συμβολή στην παρακολούθηση και διαχείριση περιοχών του Δικτύου NATURA 2000.

• Δράσεις ενημέρωσης, παρακολούθησης και αειφόρου ανάπτυξης σε περιοχές Natura 2000 της ευρύτερης λεκάνης απορροής του ποταμού Στρυμόνα (ΕΤΕΡΠΣ Στρυμόνα): γενικός σκοπός ήταν η εφαρμογή δράσεων ενημέρωσης, παρακολούθησης και αειφόρου ανάπτυξης στην ευρύτερη περιοχή του ποταμού Στρυμόνα. Το έργο περιλάμβανε δράσεις όπως εκπόνηση σχεδίου για τη στρατηγική ανάπτυξης του τουρισμού, κατάρτιση σχεδίου παρακολούθησης βιοτικών και αβιοτικών παραμέτρων για τις εκβολές του Στρυμόνα και την παράκτια ζώνη του Στρυμονικού κ.ά.