Η ταυτότητα της λίμνης

Μεγάλος χάρτης

Ονόματα:

Παμβώτιδα, Λίμνη των Ιωαννίνων, Λίμνη των στεναγμών

Ηλικία :

περίπου 7.000.000 χρόνια

                                                                                             

Γεωγραφικό Πλάτος:

39ο 40' N 

Γεωγραφικό Μήκος:

20ο 53' E

Έκταση:

22 Km2

Υψόμετρο:

470,20 μέτρα

Λεκάνη απορροής:

355 Km2

Υψηλότερο σημείο:

1810 μέτρα

Μέγιστο Βάθος:

9 μέτρα

Μέσο Βάθος:

4,23 μέτρα

Ανάπτυγμα ακτών:

33 Km

 

 

Μεγαλύτερο Μήκος:

7,5 Km

Μεγαλύτερο Πλάτος:

5 Km

Όγκος Νερού:

90 εκατ. m3

Ανανέωση νερών:

9,9 μήνες

                                      

Απόσταση από Θεσσαλονίκη

298 χιλιόμετρα

                                                                                

Νομαρχία:

Ιωαννίνων

Τηλ&Fax:

26510 87000 77637

e-mail:

nai-nom@nomioan.gr

http://

www.nomioan.gr/

                                                                                                  

Δήμος:

Ιωαννιτών

Τηλ&Fax:

26510-79921 & 75739 

e-mail:

support@dimioan.gr

http://

www.ioannina.gr 

                                                                                                  

ΦΟΡΕΑΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΠΑΜΒΩΤΙΔΑΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

Τηλ:

26510 21834

Διεύθυνση:

 

Fax:

26510 31867

e-mail:

maipi@otenet.gr

http://

www.lakepamvotis.gr

         

                                                                                

 

Η λίμνη των Ιωαννίνων (Παμβώτιδα)

 

Βέτσιου Ευαγγελία

Η κακοτράχαλη επιφάνεια της Ηπείρου δεν αφήνει εδαφικά περιθώρια για τη δημιουργία μεγάλων λιμνών. Λίγες μόνο διασχίζουν την περιοχή, κυριότερη από τις οποίες είναι η Παμβώτιδα, η γνωστή ως «Λίμνη των Ιωαννίνων», στην ομώνυμη πεδιάδα. Ανάμεσα στις τόσες άλλες ομορφιές των Ιωαννίνων είναι και θρυλική Λίμνη με το όμορφο νησάκι της για την πόλη των Ιωαννίνων η λίμνη είναι ένα πραγματικό στολίδι και μια πηγή ζωής για τους ψαράδες.

Υδρολογία

Η λίμνη των Ιωαννίνων ή Παμβώτιδα είναι τοποθετημένη μεταξύ της πόλης των Ιωαννίνων και του όρους Μιτσικέλι. Καταλαμβάνει τη λεκάνη που διαμορφώνεται στο οροπέδιο των Ιωαννίνων, στο ύψος 480 μ. Το υπόστρωμα της λεκάνης είναι, ως επί το πλείστον, ασβεστούχο με πυριτικά συστατικά.

Το κύριο κλιματικό χαρακτηριστικό της Ηπείρου είναι οι μεγάλες βροχοπτώσεις. Απ’ αυτή την άποψη, η ηπειρωτική περιοχή κατέχει πανελλήνιο ρεκόρ. Σε ορισμένα σημεία της Βόρειας Πίνδου το ύψος βροχής φτάνει ή υπερπηδά τα 2.000 χιλιοστόμετρα. Τα Ιωάννινα έχουν υδάτινη στήλη 1,195 χιλιοστών (έχουν βροχοπτώσεις τετραπλάσιες των Αθηνών, όπου 384 χιλιοστά). Το φαινόμενο οφείλεται στο γεγονός ότι την περιοχή σαρώνουν νότιοι, νοτιοδυτικοί και δυτικοί άνεμοι, που προέρχονται από τη θάλασσα. Οι άνεμοι αυτοί προσκρούουν στην τραχειά ράχη της Πίνδου και, όπως είναι φορτωμένοι με υδρατμούς, -τούς κατακρημνίζουν πάνω στη γη της Ηπείρου σε μορφή ραγδαίας βροχής.

Ακόμη τα νερά της προέρχονται από πολλές πηγές, που αναβρύζουν στους πρόποδες του όρους Μιτσικέλι. Κυριότερες απ’ αυτές είναι η Ντραμπάτοβα, ό Σεντενίκος και η Κρυά. Οι πηγές αυτές προσφέρουν άφθονα νερά. Και θα ξεχείλιζε η Παμβώτιδα, αν τα νερά δεν διοχετεύονταν με έναν ορμητικό αύλακα σε μιαν άλλη, μικρότερη λίμνη, με πολλά έλη, τη Λαψίστα, που υπήρχε βόρεια της πόλης των Ιωαννίνων. Η λίμνη Λαψίστα έχει στραγγιχτεί προ 75 ετών με τεχνητή αποχέτευση των υδάτων της στον ποταμό Καλαμά, για να δόση από τότε 35.000 στρέμματα που βρίσκονται στο Κέντρο του δυτικού Τμήματος του κάμπου των Ιωαννίνων για καλλιέργεια.

Και πάλι όμως τα πλεονάζοντα νερά της λίμνης Παμβώτιδας απορροφούνται από «καταβόθρες» (καρστικές διαφυγές) που βρίσκονται στις θέσεις Βεϊνίκοβα και Πρωτόπαπα. Παραμένει άγνωστο, που αναβλύζουν πάλι αυτά τα υπόγεια νερά. Το πιθανότερο είναι ότι τροφοδοτούν το Λούρο και τον Καλαμά.

Αποτέλεσμα όλων των φαινομένων που αναφέραμε είναι η  ανανέωση των νερών της λίμνης να γίνεται σε χρονικό διάστημα 9,9 μήνες.

Συχνά δε η στάθμη της λίμνης ανεβαίνει εξ αιτίας των βροχοπτώσεων, απειλώντας με υπερχείλιση τις γύρω περιοχές όπως έγινε και στις 2 Ιανουαρίου του 2006.

Στο βορειοανατολικό μέρος της λίμνης των Ιωαννίνων, ένα μικρό νησί που ονομάζεται Νήσος είναι τοποθετημένο με ένα μικρό χωριό. Αυτό το χωριό, με περίπου 480 κατοίκους, είναι μια κοινότητα ψαράδων που εκμεταλλεύονται από κοινού τη λίμνη.

Στα Ιωάννινα, ο υγρός όγκος της Παμβώτιδας λίμνης μειώνει την κλιματική τραχύτητα και η μέση θερμοκρασία του Ιανουαρίου είναι 5,1οC, του δε Αυγούστου 24,6οC. Οι χιονοπτώσεις όμως είναι άφθονες. Όχι σπάνια στους αυχένες των βουνών το χιόνι υπερβαίνει τα 2 μ. και ολόκληρες περιοχές με πολυάριθμους οικισμούς επί πολλές ημέρες αποκλείονται τελείως.

Η λίμνη πάγωσε το 1879, το 1888-1899, το 1928, το 1958 και το 1992 και κάποιες άλλες φορές τα τελευταία χρόνια και πολλοί τολμηροί έσπευσαν να κάνουν πάνω της τη βόλτα τους ή ποδήλατο αψηφώντας τους κινδύνους. Ακόμη οι κάτοικοι του νησιού πήγαιναν στο νησί με τα πόδια ή με ποδήλατα.

Επιπλέον, η λίμνη συμβάλλει στην ανάπτυξη τουριστικών δραστηριοτήτων και είναι ιδανική θέση για τον ελεύθερο χρόνο. Επιπλέον, αποτελεί κέντρο διεξαγωγής διεθνών αθλητικών διοργανώσεων, όπως σκι, κωπηλασία, καγιάκ-κανό κ.α.

 

Υδρογραφικά στοιχεία

Το βάθος της φθάνει τα 11 μέτρα (μεταξύ βουνού και νησιού) και έχει 33 χιλιόμετρα περίμετρο. Το μεγαλύτερο πλάτος της είναι 5 χλμ, μήκος 7,5 χλμ και επιφάνεια 23 τ. χλμ. Η λεκάνη απορροής της λίμνης καταλαμβάνει έκταση περίπου 355 τετραγωνικών χιλιομέτρων, με υψηλότερο σημείο τα 1810 μέτρα. Το πλεονάζον νερό της λίμνης υπερχειλίζει και μέσω τάφρου, που βρίσκεται στην περιοχή του Περάματος, οδηγείται στον ποταμό Καλαμά. Ο μέσος όρος ανανέωσης των νερών της λίμνης υπολογίζεται σε 9,9 μήνες.

 

Αποτελεί ένα πολύ σημαντικό οικοσύστημα, αφού περιλαμβάνει μια τεράστια ποικιλία ειδών από την χλωρίδα, την ιχθυοπανίδα και την ορνιθοπανίδα, καθώς και πολλά αμφίβια.

Χλωρίδα

 Η βλάστηση της λίμνης αποτελείται, κατά το μεγαλύτερο ποσοστό, από ελόβια και κατά μικρότερο από υδρόβια είδη. Στη λίμνη υπάρχουν 64 είδη και υποείδη υδροβίων και υγρόφιλων φυτών. Εύκολα διακρίνεται το καλάμι, το ψαθί, το νεράτο και το νούφαρο. Οι ακτές της λίμνης και του νησιού καλύπτονται με τις πυκνές εκτενείς κοινότητες καλάμων. Η ζώνη καλάμων έχει ένα πλάτος 100 μ. Ειδικά στις βορειοανατολικές ακτές,  διαμορφώνεται μια ζώνη περίπου του πλάτους 100 μ που συντίθεται σχεδόν αποκλειστικά από καλάμια. Ο λόφος του νησιού είναι καλυμμένος με Μέλαινα Πεύκη. Επίσης κατά μήκος του δρόμου για το Μέτσοβο, υπάρχουν αρκετά δέντρα Μέλαινας Πεύκης.

Υχθυοπανίδα

Η λίμνη είναι σπουδαία πηγή ζωής για την πόλη και η αλιευτική της εκμετάλλευση έχει συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στην οικονομική ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής. Περίπου σαράντα οικογένειες των ψαράδων ζουν αποκλειστικά από την αλιεία, η οποία καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος της απαίτησης για τα ψάρια στην περιοχή.

Η λίμνη κατά το παρελθόν διέθετε 3 μόνο είδη ψαριών: τις τσίμες, τα μαρίτσια και τους τηλιανούς. Αφθονούσαν επίσης τα χέλια και οι καραβίδες. Από το 1920 έχει εμπλουτιστεί, σταδιακά, με νέα είδη όπως ο κυπρίνος, το γλανήδι, τα φυτοφάγα είδη κυπρίνων, ο κέφαλος.

Σήμερα άφθονο αλίευμα υπάρχει στη λίμνη όπου συναντώνται 12 είδη ψαριών, όπως ο κυπρίνος, το γληνί, η δρομίτσα, η τσίμα, ο κέφαλος, χέλια (καθαρόχελα), καραβίδες, τυλιανοί, που το ψάρεμά τους γίνεται με καμάκια, δίχτυα, πυροφάνια, ή μέσα σε βιβάρια, που κατασκευάζονται από καλαμωτές.

Ορνιθοπανίδα

 Η λίμνη αποτελεί ένα πολύ σημαντικό οικοσύστημα και η παρόχθια ζώνη βλάστησής της είναι πολύ σημαντική για τα πουλιά, ειδικά για τα υδρόβια πουλιά. Πάνω από 30 είδη πτηνών, υδρόβια και παρυδάτια, υπάρχουν στη λίμνη. Πολλά από αυτά φωλιάζουν, ξεχειμωνιάζουν ή διέρχονται κατά τη χειμερινή περίοδο. Υπάρχουν ερωδιοί, πελαργοί, βουτηχτάρια, μπεκατσίνια, αγριόκυκνοι, κορμοράνοι, πάπιες, σουβλόπαπιες, φαλαρίδες και γλάροι.

Αμφίβια και Ερπετά

 Οκτώ είδη συναντώνται στη λίμνη (μεταξύ τους τον βάτραχο, τον τρίτωνα, τη νεροχελώνα και το νερόφιδο).

Θηλαστικά

 Η βίδρα, είδος που σπανίζει, παρατηρείται στη λίμνη.

Τα νερά όμως της λίμνης είναι γλυκά και όχι αρμυρά, και τούτο προς διάψευση του γνωστού δίστιχου:

Χίλια καντάρια ζάχαρη ρίξετε μέσ’ στη λίμνη,

για να γλυκάνει το νερό, να πιει η κυρά Φροσύνη.

Το σύντομο τούτο τραγούδι αναφέρεται σε ένα από τα αναρίθμητα τραγικά επεισόδια της Ιστορίας της λίμνης των Ιωαννίνων, έστω και αν τα πιο πολλά μάς είναι άγνωστα.

Η λίμνη διευκολύνει και την αεροπορική σύνδεση των Ιωαννίνων με την υπόλοιπη Ελλάδα καθ’ ότι με υδροπλάνα συνδέονται τα Ιωάννινα με την Κέρκυρα και τους Παξούς.

 

Γεωλογικό - ανθρωπολογικό ιστορικό

Για το σχηματισμό της λίμνης έχει διατυπωθεί η άποψη, ότι ανάγεται σε πολύ παλαιούς χρόνους. Έχουν παρατηρηθεί στο ασβεστούχο υπέδαφος του αποξηραμένου έλους της Λαψίστας, που βρίσκεται βόρεια της λίμνης, υδρόβιοι οργανισμοί και μαλάκια των γλυκών νερών, εναποθηκεύσεις της άλλοτε ενιαίας λίμνης, που μαρτυρούν ένα πολύ παλαιό σχηματισμό της λίμνης, όπως και οι λίμνες της Κεντρικής Ευρώπης.

Οι πρόσφατες έρευνες της Αρχαιολογικής και Ανθρωπολογικής Σχολής του Καίμπριτζ πρόσφεραν καινούργια στοιχεία. Με την ανασκαφή μίας παλαιολιθικής σπηλιάς στους δυτικούς πρόποδες του λόφου της Καστρίτσας στα νότια της λίμνης, διαπιστώθηκε στο στόμιο της σπηλιάς, ένα στρώμα αμμουδιάς, από λιμναία χαλίκια, άμμο και στρείδια γλυκών νερών κα ενώ η εσωτερική επιφάνεια του βράχου ήταν τραχιά, η εξωτερική ήταν λεία, από τη μηχανική ενέργεια των κυμάτων της λίμνης. Το στρώμα αυτό χρονολογήθηκε με ραδιοάνθρακα C14 στα 20.800 (+/-810) χρόνια από σήμερα. Δύο παρόμοιες στρώσεις διαπιστώθηκαν και σε βαθύτερα στρώματα, μεταξύ 6 και 13 μέτρων, που χρονολογούνται 20.000 - 26.001 χρόνια από σήμερα.

Επειδή επάνω από τις τρεις στρώσεις της αμμουδιάς παρατηρήθηκαν ίχνη ανθρώπινης εγκατάστασης (λίθινα εργαλεία, άνθρακες, κόκαλα, υπολείμματα τροφής) προκύπτει ότι τρεις φορές υψώθηκε η στάθμη της λίμνης κατά 3,20 μέτρα τουλάχιστο στην περίοδο 26.000 - 20.000 χρόνια από σήμερα, και τα νερά της έφτασαν ως την είσοδο της σπηλιάς, και τρεις φορές αποσύρθηκαν και επέτρεψαν την εγκατάσταση του παλαιολιθικού κυνηγού μέσα στη σπηλιά.

Στην εποχή αυτή που συμπίπτει με κάποια έξαρση του ψύχους και με τη μεγαλύτερη εξάπλωση των παγετώνων στην Ευρώπη (Wurm III) επικράτησαν, φαίνεται, στην Ήπειρο βροχερές κλιματολογικές συνθήκες, που διατάραξαν αισθητά την υδρολογική ισορροπία της λίμνης και προκάλεσαν ανύψωση της στάθμης περισσότερο από 3 μέτρα. Η αύξηση τούτη είναι σημαντική, αν λάβουμε υπόψη, ότι το μέσο σημερινό βάθος της λίμνης είναι 4 - 5 μέτρα, το δε μέγιστο 11 μέτρα, και ότι μία μεγαλύτερη χαμηλή έκταση βρισκόταν τότε κάτω από το νερό.

Στις περιόδους αυτές, το έλος της Λαψίστας μαζί με τη σημερινή λίμνη, ήταν μία ενιαία και μεγάλη λίμνη. Ολόκληρη η πεδιάδα ως τους πρόποδες των βουνών και των λόφων, μεταξύ Κατσικάς, Καστρίτσας, Λογγάδων, Περάματος, Ασφάκας, Ροδοτοπίου είχε καλυφθεί από τα νερά. Τούτο επιβεβαιώνεται και από άλλες γεωλογικές παρατηρήσεις: βόρεια των Ιωαννίνων, ένα μεσοπαλαιολιθικό στρώμα αργιλικό, με λίθινα εργαλεία της Μέσης Παλαιολιθικής εποχής (50.000 - 40.000 π.Χ.) μπαίνει απευθείας στο αλλουβιακό στρώμα της λίμνης.

Με τη λήξη της παγετωνικής περιόδου (γύρω στα 8.500 π.Χ.) και την έναρξη των νεοθερμικών χρόνων, και ίσως ύστερα από ένα σύντομο επεισόδιο κατακλυσμιαίων βροχών, που μπορεί να διέσωσε η αρχαία παράδοση στο μύθο του Δευκαλίωνα και της Πύρρας, η λίμνη φαίνεται ότι επανήλθε στην ισοστατική της κατάσταση. Τούτο μπορεί να υποστηριχθεί και από τις ανασκαφές στον προϊστορικό συνοικισμό της Kαστρίτσας, βόρεια του χωριού, που έφεραν στο φως ευρήματα προϊστορικού συνοικισμού σε βάθος 3 - 4 μέτρων από τη σημερινή επιφάνεια, που φτάνουν ως τη Μέση Νεολιθική περίοδο (5η χιλιετηρίδα π.Χ.). Τούτο σημαίνει ότι η λίμνη την εποχή εκείνη δεν έφτανε ως το χώρο του προϊστορικού συνοικισμού, που μόλις 2 - 3 μέτρα υπερέχει από την επιφάνεια της λίμνης.

Η στάθμη της επηρεάζεται ασφαλώς από την ποσότητα των ετησίων βροχών και την αποχετευτική ικανότητα που έχουν οι καταβόθρες που βρίσκονται στις νότιες όχθες της λίμνης, στις ρίζες του ασβεστολιθικού βουνού της Kαστρίτσας και στα βορειοδυτικά του λεκανοπεδίου βόρεια του Ροδοτοπίου, απ' όπου τα πλεονάζοντα νερά της διοχετεύονται στον Καλαμά.

Παλαιότερα όμως, σε χρόνια μεγάλου όμβρου, η στάθμη της λίμνης ανερχόταν αισθητά. Σε μία ενθύμηση αναφέρεται, ότι το έτος 1864 - 1865 τα νερά υψώθηκαν τόσο πολύ από τις βροχές, που πλημμύρισαν τα παραλίμνια σπίτια και το νερό έφτασε ως μία πιθαμή στη Μητρόπολη.

Το κλίμα του λεκανοπεδίου είναι ηπειρωτικό, με μέση θερμοκρασία τον Ιανουάριο 6ο C περίπου. Συχνά η ήρεμη επιφάνεια της λίμνης αναταράζεται ως το βυθό της από τη βιαιότητα του βοριά. Τα κύματα τότε φτάνουν ως τη κορφή των δένδρων και σπάζουν στους βράχους του Κάστρου. Από το βαρύ κρύο παγώνουν καμιά φορά τα νερά και σχηματίζουν επάνω στα δέντρα χείμαρρους από κρυσταλλωμένους μανδύες.

 

Ιστορίες της λίμνης

Το όνομά της, Παμβώτις, μας παραδίνεται πρώτη φορά στο 12ο αιώνα από τον Ευστάθιο στα σχόλια που έγραψε για την Οδύσσεια. Αλλά ότι η λίμνη υπήρχε και παλαιότερα, προκύπτει από τον ιστορικό του Ιουστινιανού, Προκόπιο, που στα "Κτίσματα" αναφέρει την ίδρυση του φρουρίου των Ιωαννίνων (527-528 μ.Χ.). Ο Ιουστινιανός δηλαδή, εκτιμώντας τη στρατηγική σπουδαιότητα του λεκανοπεδίου και θέλοντας να ενισχύσει την εγκαταλειμμένη από τις αδιάκοπες επιδρομές περιοχή, υποχρέωσε τους κατοίκους της παλαιάς Εύροιας της Θεσπρωτίας να μετοικήσουν στη χερσόνησο, όπου σήμερα βρίσκεται το κάστρο των Ιωαννίνων. Ο ιστορικός ως εξής προσδιορίζει τη θέση: Στο μέρος αυτό υπήρχαν λίμνη και ένα νησί. Στις όχθες της (τις δυτικές) σε μία χερσόνησο (η σημερινή χερσόνησος του κάστρου) που μόλις με μια στενότατη λωρίδα γης συνδεόταν με τη λοιπή στεριά, ο Ιουστινιανός έχτισε ισχυρό φρούριο, τη νέα Ευροία.

Μια ναυμαχία στη λίμνη

Στο "Χρονικό των Ιωαννίνων" (αρχές 15ου αιώνα και γνωστού ως «Χρονικό των μοναχών Πρόκλου και Κομνηνού») αναφέρεται μία "ναυμαχία" στη λίμνη. Στις 26/2/1379 ένα τμήμα από 200 περίπου Αλβανούς επιδρομείς κατόρθωσε, με τη βοήθεια ενός τοπικού βαρκάρη, να αποβιβαστεί νύχτα από το Νησί ή το χωριό Πέραμα στη βορειοανατολική ακτή της λίμνης και να καταλάβει τη βορειοανατολική ακρόπολη του Κάστρου. Ένα άλλο τμήμα, πιο πολυάριθμο αυτό, από Αλβανούς, Βλάχους και Βουλγάρους, που είχε αποβιβαστεί στο Νησί, ξεκίνησε με μονόξυλα και μία μεγάλη λέμβο, για να καταλάβει το υπόλοιπο Κάστρο. Οι αμυνόμενοι, πιο έμπειροι στη ναυτική τέχνη, έσπευσαν να εμποδίσουν την απόβαση. Τους επιτέθηκαν με δύο μεγάλες λέμβους και μονόξυλα και τους ανέτρεψαν. Τότε αυτοί που κατέλαβαν αιφνιδιαστικά το Γουλά αναγκάστηκαν να παραδοθούν.

Η ιστορία της μονής Ντουραχάνη

Ένα άλλο περιστατικό, διασώζει η προφορική παράδοση. Το 1434, τέσσερα χρόνια δηλαδή μετά την οριστική υποταγή των Ιωαννίνων στους Τούρκους, ο Ντουραχάν πασάς, Μπεϊλέρμπεης της Ρούμελης, διέσχισε χειμώνα την Πίνδο προερχόμενος από τη Θεσσαλία, για να καταστείλει μία τοπική ανταρσία στην Ήπειρο, και έφτασε στις ανατολικές όχθες της λίμνης. Ο Ντουραχάν πασάς, χωρίς να αντιληφθεί ότι βρισκόταν στη λίμνη που είχε παγώσει και είχε καλυφθεί από χιόνι, διάβηκε με όλο του το στρατό τη λίμνη και διαπεραιώθηκε στην απέναντι όχθη. Όταν πληροφορήθηκε τον κίνδυνο που διέτρεξε, απέδωσε τη σωτηρία του σε κάποιο εικονοστάσι της Παναγίας που βρισκόταν στο σημείο από όπου διαπεραιώθηκε και από ευγνωμοσύνη ίδρυσε στη θέση εκείνη την ομώνυμη μονή, την Παναγία Ντουραχάνη. Σε παλιότερες ενθυμήσεις αναφέρεται γενικό πάγωμα της λίμνης κατά τα έτη 1540, 1687, 1700, 1864, 1869, τελευταία πάγωσε στα 1929 και 1959.

Η ιστορία της Κυρά - Φροσύνης

Με τη λίμνη συνδέεται και η τραγική ιστορία του πνιγμού της όμορφης Κυρά-Φροσύνης, της οποίας ο άντρας από πολύ καιρό έλειπε στη Βενετία. Για τον πνιγμό αυτής της χειραφετημένης γυναίκας, παραδίνονται δύο αφηγήσεις. Την πιο αληθοφανή αναφέρει ο περιηγητής Thom Smart Hughes στο έργο του «Ταξίδια στη Σικελία, Ελλάδα και Αλβανία 1820»: "Αυτή η νεαρή καλλονή, ήταν ξακουστή στα Γιάννενα, όχι μόνο για τα θέλγητρά της, αλλά κυρίως για τους χαριτωμένους τρόπους της και για τη ζωντάνια του πνεύματος, που την έκαναν ψυχή της συντροφιάς. Με αυτή την τέλεια γυναίκα δημιούργησε ιδιαίτερο δεσμό ο Μουχτάρ, ο μεγαλύτερος γιος του Αλή Πασά, που προκάλεσε τη ζήλια της Γυναίκας του". Μια μέρα κάποιος χρυσοχόος πρόσφερε προς πώληση στα χαρέμια της αυλής ένα βαρύτιμο αδαμαντοκόλλητο δαχτυλίδι. Το δαχτυλίδι έφτασε στα χέρια της ζηλότυπης γυναίκας του Μουχτάρ, που αναγνώρισε το δικό της δαχτυλίδι, που το είχε δωρίσει στο Μουχτάρ, τη μέρα των γάμων της. Τα πειστήρια της συζυγικής απιστίας ήταν πρόδηλα. Η απατημένη σύζυγος κατέφυγε στον πεθερό της, ζητώντας ικανοποίηση. Ο Αλής, που χρωστούσε σ' αυτή και στην αδελφή της, γυναίκα του Βελή, του νεότερου γιου του Αλή, την επιρροή του στους Αλβανούς, της έκανε το χατίρι. Μια νύχτα η Κυρά Φροσύνη συνελήφθη μαζί με την υπηρέτριά της και με άλλες 17 γυναίκες, οι περισσότερες ελευθερίων ηθών, και κλείστηκε στο ναό του Αγίου Νικολάου των Κοπάνων, στη βόρεια παρυφή της πόλης. Ο Χιούζ αναφέρει ότι εξαιτίας αυτού δημιουργήθηκε μεγάλος αναβρασμός στην πόλη. Ο Αλής τελικά διέταξε τη θανάτωσή τους. Μια νύχτα του 1801, οι 18 γυναίκες πνίγηκαν στη λίμνη, στην περιοχή του Αγίου Νικολάου.

 

Η λίμνη και η Νήσος

 

Τα Ιωάννινα δεν νοούνται χωρίς τη λίμνη τους, που προσδίδει το ύφος τον χαρακτήρα και την ιδιάζουσα ψυχή στη πόλη, και με αυτήν είναι συνυφασμένη άρρηκτα η ύπαρξή της και η ιστορία της.

Μέχρι του 1950, η Παμβώτιδα λίμνη, ήταν διπλή, γιατί ως προέκτασή της είχε τη λίμνη της Λαψίστης, με την οποία συνδεόταν με μιαν αύλακα. Σήμερα όμως αυτή η δεύτερη λίμνη έχει αποξηρανθεί. και ως ανάμνησή της απέμεινε μόνο η γέφυρα του Λυκόστομου, που κατασκευάσθηκε  από τον πασά Λουφτή το 1550 και ανακαινίσθηκε τον 18ο αιώνα από τον Ζαγορίσιο Βίκα. Η γέφυρα αυτή στεφάνωνε καμαρωτά την αύλακα, που συνέδεε τις δύο υδάτινες επιφάνειες.

Αν σήμερα η Παμβώτιδα εξακολουθεί να αποτελεί το κύριο χαρακτηριστικό των Ιωαννίνων, ένα μακρόστενο νησί που απλώνεται στην ανατολική πλευρά της και απέναντι από την τοποθεσία Ντραμπάτοβα, «η Νήσος» ή «το Νησί», όπως το ονομάζουν, είναι το πιο χαρακτηριστικό σημείο της λίμνης και αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της μεσαιωνικής και της νεότερης Ιστορίας των Ιωαννίνων. Περίπου 500 κάτοικοι, ψαράδες κυρίως, ζουν σήμερα στο Νησί και απαρτίζουν ιδιαίτερη κοινότητα. Κατά την τοπική παράδοση ο κάτοικοι αυτοί είναι απόγονοι αποίκων από τη Μάνη. Γηραλέα μοναστήρια και εκκλησιές διαστίζουν σήμερα αυτή τη μικρή νήσο, που όμως υπήρξε το φυτώριο μίας θαυμαστής πνευματικής αναπτύξεως των Ιωαννίνων, τα οποία με τη σειρά τους φώτισαν τον σκοτεινό ουρανό της μεσαιωνικής και της τουρκοκρατούμενης Ελλάδος.

Πότε άρχισε η αποίκιση της Νήσου είναι άγνωστο. Το αρχαιότερο κτίσμα της φαίνεται ότι είναι η μονή το Νικολάου Στρατηγοπούλου, η επικαλουμένη του Ντίλιου. Σ’ αυτήν, πιθανώς από το 1206, λειτούργησε η πρώτη Σχολή των Ιωαννίνων, αν και πολλοί την τοποθετούν στο Κάστρο. Πάντως, είτε στη Νήσο, είτε στο Κάστρο, η πρώτη αυτή Σχολή υπήρξε καρπός της συρροής στα Ιωάννινα πολλών λόγιων και καλλιτεχνών Βυζαντινών, που κατέφυγαν εκεί μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως από τούς Φράγκους. Εκεί μετέφεραν τις τέχνες και τα γράμματα, από τη βυζαντινή πρωτεύουσα στην ηπειρωτική. Το γεγονός αυτό υπήρξε το πρώτο αλλά θαυματουργό κύτταρο, ό πρώτος δυναμικός πυρήνας, της κατοπινής σπάνιας πνευματικής δημιουργικής ζωής που σημειώθηκε στα Ιωάννινα και έμελλε να διαρκέσει επί αιώνες.

Το 1282 ένας απ’ αυτούς τούς βυζαντινούς φυγάδες, ό Μιχαήλ Φιλανθρωπινός, έκτισε στη Νήσο τη Μονή του Σπανού. Εκεί ίδρυσε μια Σχολή, που την ονόμασε «Φροντιστήριον», Η οποία επί 476 έτη έμελλε να είναι αληθινό Πανεπιστήμιο, όπου, εκτός της ελληνικής και λατινικής φιλολογίας, διδάσκονταν η φιλοσοφία, τα μαθηματικά και η Θεολογία. Διαπρεπείς διδάσκαλοι του Γένους, πολλοί από τούς οποίους ανήκαν στην οικογένεια των Φιλανθωπινών, άλλ’ επί πλέον ό Μάξιμος Πελοποννήσιος, ό χρονογράφος Πρόκλος, ό μοναχός Κομνηνός, ό Νήφων Μεταξάς, οι αδερφοί Νεκτάριος και Θεοφάνης Αψαράδες, δίδαξαν εκεί και από εκεί μετέδωσαν τις γνώσεις τους σε πολλές γενεές Ελλήνων.

Η μονή διατηρείται σήμερα αρκετά καλά. Και η αίθουσα παραδόσεων της Σχολής είναι διακοσμημένη σαν είδος πινακοθήκης, με τοιχογραφίες που περιέχουν τις μορφές των Φιλανθρωπινών, των ηγουμένων και των Διευθυντών του Φροντιστηρίου. Η επίδραση της Σχολής στην πνευματική ανάπτυξη της Ηπείρου υπήρξε τεράστια. Αλλά όταν το 1758 πέθανε ό τελευταίος των Φιλανθρωπινών, μαζί του έκλεισε η περίφημη μονή και την ιστορική δράση της: Άρχισε τη μακροχρόνια ζωή της με τούς ίδιους εκπροσώπους, γνώρισε με τούς ίδιους μεγάλη δόξα, και προχώρησε μαζί τους έως και το θάνατο που εκμηδενίζει τα πάντα.

Στη Νήσο υπάρχουν και άλλα ενδιαφέροντα μνημεία, όλα μοναστήρια: Είναι η μονή της Ελεούσης, η επιλεγόμενη των Γκουμάδων, η του Προφήτου Ηλιού, του Σωτήρος, η του Προδρόμου, που κτίσθηκε το 1506 από τούς αδερφούς Αψαράδες, τους ίδιους που ίδρυσαν και την Πρώτη μονή των Μετεώρων. Και προπαντός είναι η μονή του Αγίου Παντελεήμονος, που κτίσθηκε τον 17ο αιώνα και αποτελεί το μέγα αξιοπερίεργο της Νήσου. Γιατί σ’ αυτήν απεσύρθη - με τους τελευταίους πιστούς του και με την Κυρά Βασιλική - το 1821 ό Αλί πασάς, κινούμενος από το ένστικτο της αυτοσυντηρήσεως. και εκεί εκτελέστηκε αμείλικτα από τούς ανθρώπους του αδυσώπητου Χουρσίτ πασά.

 

Προβλήματα

 

Η λίμνη των Ιωαννίνων είναι ένα αναπόσπαστο τμήμα της ζωής της πόλης των Ιωαννίνων. Κάθε οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική και άλλη δραστηριότητα, καθώς επίσης και η ιστορία της πόλης, συνδέονται με τη λίμνη.

 

Η παρούσα κατάσταση της λίμνης κάθε άλλο παρά ικανοποιητική είναι. Καθημερινά δέχεται ένα μεγάλο μέρος των λυμάτων από την πόλη των Ιωαννίνων, μεγάλες ποσότητες φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων από τις περιβάλλουσες καλλιεργημένες περιοχές, καθώς επίσης και άλλοι ρύποι από τις διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες στη λεκάνη των Ιωαννίνων. Μετά από την κατασκευή του φράγματος στο χωριό Πέραμα, έχει μειωθεί πάρα πολύ η κανονική ανανέωση του ύδατος, και συνεπώς ο βαθμός ρύπανσης και του ευτροφισμού της λίμνης είναι ανησυχητικός.

Η αύξηση στον πληθυσμό της πόλης των Ιωαννίνων και των κοινοτήτων της περιοχής έχει επηρεάσει δυσμενώς την φυσική υγεία της λίμνης. Το ποσό των αποβλήτων λυμάτων των κατοικιών που πέφτει στη λίμνη είναι πάρα πολύ μεγάλο σχετικά με τη μάζα του ύδατός της. Τα λύματα από το γενικό νοσοκομείο και τις κλινικές της πόλης εκκενώνονται επίσης στη λίμνη και έχουν καταστήσει τους παθογόνους μικροοργανισμούς του ύδατος ανθεκτικότερους στους φυσικούς και προκαλούμενους από τον άνθρωπο θανατηφόρους παράγοντες.

Άλλοι πολύ σοβαροί ρύποι είναι τα φυτοφάρμακα και τα λιπάσματα που στραγγίζουν στη λίμνη από την καλλιεργημένη περιοχή. Περίπου 66000 στρέμματα της λεκάνης των Ιωαννίνων είναι καλλιεργημένα, κυρίως με τα προϊόντα κήπων, τα δημητριακά, τον καπνό και το καλαμπόκι. Τα καταστρεπτικά στοιχεία των λιπασμάτων εισάγονται στη λίμνη είτε με το νερό από τις βροχοπτώσεις μέσω των ρευμάτων επιφάνειας, είτε μέσω των υπογείων υδάτων. Άλλες πηγές ρύπανσης είναι τα αγροκτήματα χοίρων, γαλακτοκομικά αγροκτήματα, και τα αγροκτήματα πουλερικών καθώς είναι ανεξέλεγκτη διάθεση των αποβλήτων τους

Επίσης, οι περισσότερες από τις βιομηχανίες και τους μικρούς κατασκευαστές της περιοχής, δεν έχουν καμία εγκατάσταση καθαρισμού υγρών αποβλήτων. Επιπλέον, τα μεγάλα ποσά αποβλήτων από την πλύση και τη λίπανση των αυτοκινήτων διοχετεύονται στη λίμνη και επιδεινώνουν την κατάστασή της.

Τα μαρμάρινα λατομεία, τα οποία είναι διεσπαρμένα μέσα στη λεκάνη απορροής, με τη μεταφερμένη μαρμάρινη σκόνη που εκπλύνεται και εγκαθίσταται στο κατώτατο σημείο της λίμνης που συμβάλλει στη ρύπανσή της.

Ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα είναι η γεωμορφολογική αλλαγή που εμφανίζεται μέσα στην περιοχή λιμνών. Το μέγεθος και το βάθος της λίμνης είναι συνεχώς περιορίζεται λόγω του μεταφερμένου και κατατεθειμένου υλικού και των τεχνικών έργων που γίνονται στα όρια της λίμνης, όπως τα αναχώματα, το παράνομο μπάζωμα και την οδοποιία. Αυτές οι εργασίες δεν επιτρέπουν πλέον την εισροή των μεγάλων ποσοτήτων καθαρού ύδατος και ως εκ τούτου επιδεινώνουν τον ευτροφισμό της λίμνης. Αυτές οι αλλαγές που εμφανίζονται γύρω από τη λίμνη είναι πολύ ανησυχητικές επειδή τα φαινόμενα είναι μη αντιστρεπτά. Μια σημαντική ποσότητα του κατατεθειμένου υλικού προέρχεται από την αποσάρθρωση των βράχων και την πτώση του ασβεστόλιθου που δημιουργούνται από τις μεγάλες διακυμάνσεις θερμοκρασίας μεταξύ του χειμώνα και του καλοκαιριού. Επιπλέον, η αφαίρεση της βλάστησης από το όρος Μιτσικέλι οδηγεί στην βραχοδιάβρωση.

Οι συνέπειες του ευτροφισμού της λίμνης είναι σοβαρές και αισθητές. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών, μια σημαντική μείωση του πληθυσμού ψαριών έχει καταγραφεί. Κατά συνέπεια, το επαγγελματικό μέλλον ενός σημαντικού αριθμού αυτοχθόνων για τους οποίους η αλιεία είναι επάγγελμα, είναι αβέβαιο. Η ποιότητα των ψαριών δεν είναι η ίδια ως προς αυτήν των προηγούμενων δεκαετιών και, σύμφωνα με τους ψαράδες, τα γνωστά χέλια της λίμνης έχουν εξαφανιστεί. Επιπλέον, η φυσική ομορφιά της περιοχής υποβαθμίζεται πάρα πολύ. Μεγάλες ποσότητες σκουπιδιών βρίσκονται στην όχθη της λίμνης. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, ο ευτροφισμός είναι εντονότερος και η λίμνη εκπέμπει μια δυσάρεστη μυρωδιά.